Ιστορία του Πολιτισμού: Θεολογία και εικαστικά: Η προπτωτική σχέση του ανθρώπου με τα ζώα και ο προστάτης τους Άγιος Μόδεστος

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

ΘΕΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ: Η ΠΡΟΠΤΩΤΙΚΗ ΣΧΕΣΗ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΜΕ ΤΑ ΖΩΑ ΚΑΙ Ο ΠΡΟΣΤΑΤΗΣ ΤΟΥΣ ΑΓΙΟΣ ΜΟΔΕΣΤΟΣ

Της Μαριλένας Φωκά (ΜΑ) αγιογράφου, κριτικού τέχνης και βιβλίου

Από τα γεγονότα που αναδεικνύει η σύγχρονη ειδησιογραφία καταλήγουμε την δυσάρεστη διαπίστωση της σημερινής διαταραγμένης σχέσης του ανθρώπου με το περιβάλλον του και κυρίως με τα ζώα. Κατοικίδια ζώα κατασπαράζουν ανθρώπους αλλά και τανάπαλιν άνθρωποι κακοποιούν ζώα. Είναι εμφανές ότι οι ισορροπίες έχουν διαταραχθεί και αυτό δεν είναι μόνο απότοκο της οικολογικής καταστροφής που υφίσταται ο πλανήτης. Η ανορθολογική αυτή κατάσταση εκτός από την οικολογική ερμηνεία της κατασπατάλησης των φυσικών πόρων που επέφερε την καταστροφή και την ανισορροπία των οικοσυστημάτων έχει και ένα βαθύ θεολογικό υπόβαθρο.

Όπως αναφέρεται στην στην Γένεση στην Παλαιά Διαθήκη, ο άνθρωπος πλάστηκε μετά από τα ζώα ως η κορωνίδα της θεϊκής δημιουργίας. Τα ζώα δημιουργήθηκαν για να τον συντροφεύουν και να τον υπηρετούν μέσα στην τρυφή του Παραδείσου. Ο Θεός ο Ίδιος κάλεσε τον Αδάμ να δώσει τα ονόματα των ζώων καταδεικνύοντας την υπεροχή του ανθρώπου πάνω σε αυτά. Ακόμα, στα Πατερικά κείμενα βλέπουμε μια διαφορετική προσέγγιση των Αγίων στην φύση όπου καταργούνται κατά κάποιον τρόπο οι φυσικοί νόμοι και άγρια ζώα όπως φίδια, αρκούδες, κ.λπ. προσεγγίζουν υποτακτικά τους Οσίους, τρέφονται από τα χέρια τους ενώ υπακούν ακόμα και στις λεκτικές προτροπές τους.

Πως όμως έχει δημιουργηθεί η σημερινή κατάσταση ; Αυτή η εικόνα της συμφιλίωσης ήταν η προπτωτική πραγματικότητα όπου όχι μόνο η φύση αλλά και τα ζώα αναγνώριζαν τον άνθρωπο ως κυρίαρχο στον Παράδεισο με την εξουσία που του παρείχε ο Θεός. Μετά την Πτώση του και την Έξοδο διαταράχθηκε η κυρίαρχη σχέση του με τον Θεό, η σχέση άντρα-γυναίκας και ακολούθησε η σχέση του ανθρώπου με την φύση. Τα ζώα δεν αναγνώριζαν πλέον τον απεκδυόμενο από την χάρη άνθρωπο, μια χάρη που του παρείχε η σχέση με τον Δημιουργό του και εξεγέρθηκαν εναντίον του. Ο άνθρωπος στην πορεία του πολιτισμού από την νεολιθική εποχή με κόπο εξημέρωσε τα ζώα και μεγάλο μέρος αυτών ακόμα και σήμερα θεωρούνται άγρια. Από την Έξοδο και μετά όλη η κτίση στενάζει κάτω από τα δεσμά της φθοράς και του θανάτου αναμένοντας την ανακαίνιση της την ημέρα της Δευτέρας Ελεύσεως του Μεσσία.

Από την ημέρα της Εξόδου του ο άνθρωπος εργάζεται στον τόπο της εξορίας του την στείρα και άγονη γη με τον ιδρώτα του προσώπου του και προσπαθεί να αποκαταστήσει την σχέση του με αυτήν. Η συνύπαρξη ανθρώπων και ζώων είναι αναγκαιότητα όπως αναδεικνύεται και στο χωρίο που περιγράφει τον Κατακλυσμό. Ο Νώε, πάλι με θεϊκή εντολή, συνάζει στην Κιβωτό όχι μόνο την ευσεβή οικογένειά του άλλα και ζευγάρι από όλα τα είδη των ζώων ώστε να επιβιώσει στον νέο τόπο.

Στην πορεία του ανθρώπου στην γη μετά την Ανάσταση του Χριστού αναδείχθηκαν άγιοι που σύναψαν ιδιαίτερες σχέσεις με τα ζώα όπως ο εικονιζόμενος εκ Παλαιστίνης Αρχιεπίσκοπος Ιεροσολήμων (632-634μ.Χ) Άγιος Μόδεστος (χείρ Μ.Φωκά) που τιμάται την 16ην Δεκεμβρίου και θεωρείται ο προστάτης τους. Στην αγιογραφική του απόδοση εικονίζεται κυρίως σε αγρούς ενώ στον περιβάλλοντα χώρο της εικόνας τοποθετούνται ζώα (κυρίως αυτά που φέρουν άροτρο). Στο Ευχολόγιο της εκκλησίας υπάρχει ειδική ευχή του Αγίου Μοδέστου. Κατά την παράδοση σε κάποιες περιοχές γίνονται συλλείτουργα διαβάζεται η ευχή του Αγίου, όπως αυτή καταγράφεται στον Συναξαριστή του Αγίου Νικοδήμου και φτιάχνονται κόλλυβα που δίνονται στα ζώα. Στην Λέσβο με τον αγιασμό αυτό ραντίζονται τα χωράφια όχι μόνο για να φύγουν οι ακρίδες αλλά “εις πάσαν θανατηφόρον ασθένειαν και βλάβην βοών, ίππων, όνων, ημιόνων, προβάτων, αιγών, μελισσών και των λοιπών ζώων.”

(Πηγές : Παλαιά και Καινή Διαθήκη, αρχείο Μ.Φωκά, Ορθόδοξος Συναξαριστής)