Αρχαίο ελληνικό θέατρο: Η Μήδεια του Ευριπίδη-Η αντιπαράθεση της “απόλιδος” ηρωϊδας με την εξουσία

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

ΑΡΧΑΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ : Η ΜΗΔΕΙΑ ΤΟΥ ΕΥΡΙΠΙΔΗ – H ΑΝΤΙΠΑΡΑΘΕΣΗ ΤΗΣ “ΑΠΟΛΙΔΟΣ” ΗΡΩΙΔΑΣ ΜΕ ΤΗΝ ΕΞΟΥΣΙΑ

Της αγιογράφου, κριτικού τέχνης & βιβλίου, Μαριλένας Φωκά (ΜΑ)

Στην ιστορία του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού έχουμε σημαντικά παραδείγματα στα οποία η γυναίκα τολμά να ορθώσει το ανάστημά της απέναντι στην εξουσία . Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι και η Μήδεια του Ευριπίδη όπου η προδομένη και “άπολις” ηρωίδα αντιτίθεται στον βασιλιά της Κορίνθου Κρέοντα και τις αποφάσεις του και καταστρώνοντας το σχέδιό της καταφέρνει όχι μόνο να το υλοποιήσει αλλά και να τον σκοτώσει μαζί με την κόρη του Γλαύκη.

Η Μήδεια βιώνει τεράστιο μίσος από την προδοσία του Ιάσωνα με την Γλαύκη και την απαξίωσή της από την πόλη εξαιτίας της βαρβαρικής καταγωγής της.. Έχει σωματοποιήσει το δράμα της και επικαλείται τους Θεούς για την καταπάτηση των όρκων του προδότη. Όπως αποκαλύπτει η Τροφός της στον πρόλογο (στ.16) η Μήδεια μισεί τα παιδιά της, σοκάροντας τον θεατή καθώς για πρώτη φορά αντιλαμβάνεται ότι η ψυχική της κατάσταση είναι άκρως ανησυχητική και ξεπερνάει κάποια όρια που θέτει η ηθική και η γυναικεία φύση. Η Τροφός στην προλογική της ρήση δηλώνει ότι την φοβάται σε προσωπικό επίπεδο και φοβάται μην βλάψει τους νεόνυμφους εξαιτίας της αδυσώπητης ψυχής της και του ανελέητου χαρακτήρα της. Εκφράζει έντονα τους φόβους της για τα Παιδιά που κινδυνεύουν από την μαινόμενη μητέρα τους (99).

Η Μήδεια χαρακτηρίζεται ως αυθάδης,που ηχοποιητικά ταιριάζει με τους όρους φρην, ήθος και φύσις (Α.Lesky). Με αυτόν τον χαρακτηρισμό ο Ευριπίδης αποκαλύπτει ένα στοιχείο του χαρακτήρα της, την αλαζονεία, ως ψυχολογικό υπόβαθρο για τις πράξεις της , το οποίο εξηγεί την απαίτησή της να μην θέλει να την περιγελούν στην πόλη. Η δεύτερη αφηγηματική ρήση (στ. 115-130) της Τροφού προκαλείται από το ξέσπασμα της Μήδειας με τις κατάρες και τις απειλές προς τα παιδιά της και για πρώτη φορά παρουσιάζεται στο κείμενο η φράση «να [δει] νεκρά» (114). Η Τροφός με ευθεία ερώτηση της ζητά να μάθει τι της έκαναν τα Παιδιά . Γνωρίζοντας ήδη από τον Παιδαγωγό την ειλημένη απόφαση για την εξορία της Μήδειας και των Παιδιών, στηλιτεύει τον τρόπο της σκέψης της εξουσίας, υπονοώντας τον Κρέοντα.

Ο βασιλιάς της Κορίνθου λόγω της οργής και του εγωϊσμού του δεν αντιλαμβάνεται τις ανάγκες των πολιτών και διατάζει υιοθετώντας ένα αυταρχικό μοντέλο διακυβέρνησης ώστε να υπάρχει μεν ευρυθμία, αλλά όχι ατομική ή συλλογική ευτυχία. Η Τροφός εκδηλώνει την ανασφάλειά της να ζει σε μια τέτοια πόλη με το συγκεκριμένο πολιτειακό καθεστώς. Τάσσεται υπέρ του μέτρου που καλύτερο είναι όταν γίνεται πράξη και με φιλοσοφική διάθεση που εκφράζεται από ένα άτομο του λαού, υπενθυμίζει την Άτη που ακολουθεί την Ύβρη. Στο πρώτο επεισόδιο η Μήδεια εμφανίζεται στην σκηνή εξερχόμενη από το σπίτι μετά από την ευθεία ερώτηση της Τροφού «τι της έφταιξαν τα παιδιά».

Μετά ακολουθεί ο μονόλογος- φεμινιστικό μανιφέστο της Μήδειας που απολογείται κατά κάποιον τρόπο για την στάση της καθώς φαίνεται να την ενδιαφέρει η δημόσια εικόνα της. Αφήνει να φανεί η πληγή της ψυχής της και αναφέρεται στην υποδεέστερη θέση της γυναίκας και το αδιέξοδο της (στ.214-266)\ενώ ο Χορός αναγγέλλει την είσοδο του Κρέοντα. Από την πάροδο που οδηγεί στην πόλη (271) εισέρχεται στην σκηνή ο Κρέοντας και ξεκινάει μια έντονη στιχομυθία Κρέοντα -Μήδειας (στ. 271-281). Ο Κρέοντας είναι θυμωμένος και φωνάζει γεγονός που καταδεικνύει την αδυναμία του. Ξεκινάει τον λόγο του με το «Εσύ» χωρίς να κατονομάζει την Μήδεια, διατάζοντάς την να φύγει στην εξορία μαζί με τα παιδιά της χωρίς καθυστέρηση. Χρησιμοποιεί λεξιλόγιο σκληρό όπως « θα σε πετάξω» φράση που χρησιμοποιείται για απόβλητα κι όχι για άνθρωπο. Οι λέξεις «έξω από τα όρια της πόλης» κατοπτρίζουν τον μεγαλύτερο φόβο της Μήδειας που είναι το γεγονός ότι δεν ενσωματώθηκε ποτέ στην Κόρινθο ως πολίτης και την κινητοποιεί να επισπεύσει την εκδίκησή της.

Η πολιτική της διαφοροποίηση έχει να κάνει με το γεγονός ότι είναι βαρβαρικής καταγωγής και κατέχει υπερφυσικές δυνάμεις, την σοφία, που κάνει τους άλλους, ακόμα και τον Κρέοντα που είναι η προσωποποίηση της εξουσίας, να την φοβούνται.. Ακόμα μεγαλύτερο γίνεται αυτό το χάσμα μεταξύ της Μήδειας και της πόλης καθώς στα βάσανά της προστίθεται και ένα νέο στοιχείο : μένει χωρίς την προστασία του άντρα σε μια κοινωνία που η γυναίκα δεν έχει θέση στον δημόσιο βίο παρά μόνο ως ιέρεια. Η μοναδική της παρουσία στον ιδιωτικό βίο – να βοηθάει στα του οίκου- με την προδοσία του Ιάσονα, εξανεμίστηκε. Ο Κρέοντας χαρακτηριστικό δείγμα δυνάστη, μένει ανάλγητος στις ικεσίες της γιατί φοβάται την εκδίκηση και δηλώνει ότι πρέπει να είναι προνοητικός. Η αφηγηματική ρήση της Μήδειας (στ. 292-216) αναδεικνύει την ρητορική δεινότητά της που χρησιμοποιεί για κακό σκοπό, με σαφή υπαινιγμό του Ευριπίδη για την σοφιστική και την σχέση της με την ηθική και την αρετή. Στην κορύφωση της σκηνής ο Κρέοντας δηλώνει ότι η απόφαση του είναι αμετάκλητη, απειλώντας να χρησιμοποιήσει εκτός από την λεκτική και σωματική βία μέσω των στρατιωτών για να την διώξει.

 Η Μήδεια ικετεύει, κρατάει το χέρι του και ο Κρέοντας κάμπτεται. Δηλώνει πως δείχνει κατανόηση και της δίνει μια μόνο μέρα προθεσμία για να φύγει. Αυτή η παράταση ανοίγει τον δρόμο προς την καταστροφή και προωθεί την δράση της τραγωδίας καθώς η Μήδεια παίρνει τον χρόνο να υλοποιήσει το σχέδιό της. Ο Κρέοντας αποχωρεί από την πάροδο που οδηγεί στην πόλη. Στο έκτο επεισόδιο (στ.1121) ο Άγγελος εισέρχεται για πρώτη φορά ασθμαίνοντας από την πάροδο για την πόλη και προτρέπει πιεστικά την Μήδεια να φύγει μετά από το ανοσιούργημα που διέπραξε, τους φόνους Γλαύκης και Κρέοντα με τα δηλητηριασμένα δώρα προς τη νύφη. Η Μήδεια ζητά από τον Άγγελο να της διηγηθεί τον θάνατο τους καθώς αυτό θα την χαροποιήσει διπλά.

Ο Άγγελος που υπέφερε αρχικά για τα πάθη της Μήδειας στην αφηγηματική του ρήση (στ. 1156-1231) περιγράφει με φρικτές λεπτομέρειες την μακάβρια σκηνή, δοσμένη με τέτοια ποιητική δύναμη που είναι σαν να παριστάνεται στα μάτια των θεατών. Η νίκη της Μήδειας, μιας προδομένης γυναίκας με ανύπαρκτα πολιτικά δικαιώματα απέναντι στην βία που αντιπροσώπευε ο Κρέοντας και την προδοσία η Γλαύκη, είναι πραγματικότητα.

(Πηγές : Μήδεια του Ευριπίδη, Α. Lesky, ,Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας, φωτογραφικό υλικό από το διαδίκτυο)